სიახლეები ლიტერატურა

„საბა“ 2022

„საბა“

ოქტომბერი 18, 2022

პრემია „საბას“ საიუბილეო დაჯილოდებიდან უკვე რამდენიმე კვირა გავიდა. ახლა დროა, გამარჯვებული წიგნებიდან თუ რომელიმე ჯერ არ წაგვიკითხავს, დრო არ დავკარგოთ და წავიკითხოთ. მეტი ინტერესისა და ზუსტი არჩევანისთვის,მოკლედ მიმოვიხილოთ წლევანდელი პრემირებული წიგნები.

დებიუტი

„დებიუტის“ ნომინაციაში გამარჯვებულის არჩევა ყველაზე რთული აღმოჩნდა. ხანგრძლივი ბჭობისა და დისკუსიის შემდეგ აირჩა თემო რეხვიაშვილის „კურიერის ამბები“. წიგნი მოგვითხრობს ახალგაზრდა კაცის ცხოვრებაზე, რომელიც პროფესიით მსახიობია, მაგრამ იძულებულია, რომ კურიერობით ირჩინოს თავი. ქალაქის ქუჩებში მოპედით მოძრაობისას თავად თბილისიც სხვა, უცნობი პერსპექტივიდან ხილვადდება. კურიერის თვალით დანახული თბილისის ფონზე თანამედროვე მძიმე და სასტიკი სოციალური და პოლიტიკური რეალობა ისახება. თემო რეხვიაშვილი სევდიანი იუმორითა და თვითირონიით აღწერს იმ რეალობას, რომელიც განსაკუთრებული სიმძიმით სწორედ ახალგაზრდობას აწევს. ამით ის მთელი თაობის სატკივარს და სადარდებელს გამოხატავს. 

რომანი

არჩილ ქიქოძის „ხვლიკი საფლავის ქვაზე“ და ირმა ტაველიძის „ბნელ წყლებში“ წლევანდელი „რომანის“ ნომინაციის გამარჯვებული წიგნებია. პირველად საბას ისტორიაში ჟიურის მოუწია პრემიის გაყოფა. ასეთი გადაწყვეტილება გამოწვეული იყო ამ ორი, ერთმანეთისგან განსხვავებული, მაგრამ ერთნაირად მაღალი ლიტერატურული ღირსებების ნაწარმოების სათანადოდ დაფასების სურვილით. ორივე რომანი, თავისი სტრუქტურით, თხრობის მანერითა და სტილით წერის ახლებურ პერსპექტივებს ქმნის თანამედროვე ქართულ პროზაში.


არჩილ ქიქოძეც და ირმა ტაველიძეც თანამედროვე საქართველოს და მის ადამიანებს გამოსახავენ, რომლებსაც დიდი ტრანსფორმაციების ხანაში მოუწიათ ცხოვრება. არჩილ ქიქოძის რომანის გმირები საკუთარი მოგონებებით ცდილობენ წარსულის ამბების გახსენებას, მეხსიერების გამოძიებას, ნამდვილად მომხდარის და წარმოსახულის გამიჯვნას. საფლავის ქვა ამ შეუძლებელი მცდელობის მეტაფორად იქცევა. ცოცხლები „გარდაცვლილთა პირით [...] ითხოვენ საკუთარი თავისთვის დღეგრძელობას და წყალობას.“ ირმა ტაველიძის რომანის გმირებიც წარსულის გახსენებას, ბავშვობის მოგონებებსა და ტრავმებში გარკვევას ცდილობენ. ამ ფსიქოლოგიური დრამის ფონზე საქართველოს უახლესი ისტორიის ყველაზე ტრავმატული პერიოდი - საბჭოთა კავშირის ნგრევა და 1990-იანი წლების ქაოსი იხატება. „ბნელ წყლებში“ ამ კოლექტიურ ტრავმასთან მიახლოების და მისი გადააზრების ორიგინალური მცდელობაცაა.   

წლის საუკეთესო პროზაული კრებული

კრებულის ნომინაციაში წლევანდელი რჩეულია რატი რატიანი, რომელიც ფსევდონიმით წერს.


რატი რატიანი ძალიან ორიგინალური მწერალია, რომელსაც აქვს საკუთარი, გამორჩეული სამწერლო ენა. მისი პროზისთვის დამახასიათებელია ირონიული სიფხიზლით მძაფრი ამბების მოყოლა, დეტალიზაციის შესაშური სიზუსტე და რთული სინტაქსური კომპოზიცია. ამავე დროს, მისი მოთხრობები ძალზე თავშესაქცევია. მას თხრობის ფართო რეგისტრი აქვს: კრებულში შესულია სხვადახვა სიუჟეტის და ჟანრის მოთხრობები. ამის მიუხედავად,  მათ ერთი რამ აქვთ საერთო: ისინი აღწერენ დღევანდელ ურბანულ ცხოვრებას საქართველოში, ადამიანების პოზიციიდან, რომლებსაც ყოველდღიური ბრძოლა უწევთ არსებობისთვის.


რაც არ უნდა ნაღვლიანი იყოს თემატიკა, რატიანი წერს თავისებური იუმორით, თვითირონიით, რაც მოთხრობების სიმძაფრეს არ ასუსტებს და მათი კითხვის სიამოვნებას აღრმავებს.

წლის საუკეთესო ესეისტიკა და დოკუმენტური პროზა

ესეისტიკისა და დოკუმენტური პროზის ჟანრში ბოლო წლებში საგრძნობლად იმატა საინტერესო პუბლიკაციებმა, ამრიგად, ჟიურისთვის არჩევანის გაკეთება ადვილი არ აღმოჩნდა. წლევანდელი რჩეულია ლანა ღოღობერიძის „ვისთვის გალობს შაშვი“, ერთდროულად ძალიან პირადი და ამავე დროს - კოლექტიური მოგონებების ფაქიზი ნაზავი. ავტორი გვიყვება, უფრო ვიტყოდი - გვიზიარებს, ამბებს, რომლებიც სცდება პირადი რეფლექსიებისა და კონკრეტული ისტორიული განზომილების მასშტაბს. ეს არის წიგნი ადამიანებზე, პოეზიაზე, მშობლიურ ქვეყანაზე, მონატრებაზე, ტკივილსა და მარტოობაზე, და, რაც მთავარია, სიცოცხლის სიყვარულზე, რომელსაც მკითხველი სიამოვნებით და არაერთხელ მიუბრუნდება, რადგან მასში არა მხოლოდ თითოეული ჩვენგანის წარსულია, არამედ - თითოეული ჩვენგანის მომავალიც.  

წლის საუკეთესო თარგმანი

თარგმანის მოკლე სია, როგორც ყოველთვის, წელსაც განსაკუთრებულად მრავალფეროვანი იყო და სხვადასხვაენოვანი, ძალიან მნიშვნელოვანი ავტორების შესანიშნავი თარგმანებისაგან შედგებოდა. ამ ნომინაციაში გადაწყვეტილების მიღება და გამარჯვებულის გამოვლენა ყოველთვის განსაკუთრებულად რთულია ჟიურისთვის. წლევანდელი რჩეულია ოლგა ტოკარჩუკის რომანი, „წიგნები იაკობისა“, რომლის თარგმანიც კატია ვოლტერსმა შეასრულა. ცნობილია, რომ ავტორმა ამ რომანის დაწერას მრავალი წელი მოანდომა და ვინც ქართულად წაიკითხავს „წიგნებს იაკობისა“, დარწმუნდება, რომ ეს თარგმანი დიდი ნიჭის, პროფესიული ოსტატობის და უაღრესად ხანგრძლივი შრომის შედეგია. მთარგმნელმა შეძლო, ურთულესი, მრავალშრიანი სტრუქტურისა და არაერთგვაროვანი, კომპლექსური ენობრივი ქსოვილის მქონე, ისტორიული, ფილოსოფიური, რელიგიური თემებით დატვირთული ათასგვერდიანი რომანი შთამბეჭდავ, დაუვიწყარ ტექსტად ექცია ქართულ ენაზე.

წლის საუკეთესო ლიტერატურული კრიტიკა

კრიტიკის ნომინაციაში წარმოდგენილი იყო განსხვავებული ესთეტიკისა და თემატიკის, საინტერესო და მნიშვნელოვანი ტექსტები, ჟიურის გადაწყვეტილებით, ლიტერატურული პრემია „საბა“ საუკეთესო კრიტიკული ნაწარმოებისათვის მიენიჭა ნუგეშა გაგნიძის მასშტაბურ და სრულ, სამეცნიერო კვლევასა და ძიებაზე, მდიდარ წყაროებსა და ტექსტებზე დამყარებულ თანამედროვე ქართულ მონოგრაფიას „ცხოვრება ორ სამყაროში“, რომელიც გრიგოლ რობაქიძის რთულ ცხოვრებას, ლიტერატურულ გამოცდილებას და მსოფლმხედველობას განსხვავებული, მრავალმხრივი, ობიექტური პრიზმით გვაცნობს.  

წლის საუკეთესო პოეტური კრებული

პოეზიის ნომინაცია ყოველთვის მრავალფეროვანი და განსხვავებულია, სხვადასხვა ენობრივი თუ პოეტური კონცეფციის ტექსტებს შორის წელს გამოირჩა კონცეპტუალური, ინტელექტუალური, ფორმობრივად და შინარსობრივად ზუსტი და სკურპულოზული, ვერსიფიკაციულად მრავალფეროვანი თანამედროვე პოეზიის კრებული, რომელიც ცდილობს მეტფორის საშუალებით ჩასწვდეს და აირეკლოს სინამდვილე, აქტუალური, მწვავე თემები, ომი, პანდემია, სოციალური უთანასწორობა და, ამავე დროს, პოეზიისთვის მნიშვნელოვანი დეტალები, რომელიც შეიძლება მსოფლიოს გამორჩეს კიდეც. წლევანდელი გამარჯვებულია პოეტი ლელა სამნიაშვილი კრებულით „ავირეკლოთ“.

 საბჭოთა და პოსტსაბჭოთა ისტორიის რეფლექსია ქართულ ლიტერატურაში

ამ განსაკუთრებულ ნომინაციას წელს ორი გამარჯვებული ჰყავს, რუსუდან გორგილაძის „დიქტატურის გემო“ და დავით ჯიშკარიანის „ბუცები და ტყავის ჩექმა“. როგორც ჟიურის წევრმა, ბიძინა მაყაშვილმა აღნიშნა დაჯილდოების ცერემონიალზე, ეს არის ორი წიგნი ტოტალიტარიზმის, ტირანიისა და პურისა და სანახაობის შესახებ.


რუსუდან გორგილაძის წიგნი მეოცე საუკუნის სამი ყველაზე დიდი დიქტატორის - სტალინის, მუსოლინისა და ჰიტლერის ცხოვრებას, პოლიტიკურ და იდეოლოგიურ მსოფლმხედველობას და კვებითი პოლიტიკის, საკვების იდეოლოგიზაციისა და დემონიზაციის პროცესის შესახებ მოგვითხრობს, ხოლო დავით ჯიშკარიანის წიგნში ქართული ფეხბურთის (როგორც აღმოჩნდება საკმაოდ სისხლიან და რთულ) სათავეებთან ვბრუნდებით, სადაც საფეხბურთო კლუბ „დინამოსა“ და ბერიას ინტერესები იკვეთება. ტერორის ტიპოლოგია, გნებავთ, ანატომია ყველა სფეროში ერთნაირია - ჯალათი ერთ დღეს თავადაც აუცილებლად იქცევა მსხვერპლად.

წლის საუკეთესო პიესა

მანანა დოიაშვილის "მეცამეტე თვე" ფანტასმაგორიული ტექსტია, რომელიც სიუჟეტს მრავალნაირად ირეკლავს. ვხედავთ ორპლანიან სცენას: ერთი – ვირტუალური ღმერთის კიბერ-კაბინეტია, საიდანაც დედამიწის ყველა წერტილის დანახვაა შესაძლებელი. მეორე – ცალკე სივრცეა ქალ-ვაჟისთვის, რომელთა ურთიერთობა ხან ვირტუალურია, ხან – რეალური.


ერთ სივრცეში მოქმედებს ღმერთის-ეშმაკის დუალობა, თუმცა ღმერთისა და ეშმაკის დუალური დაპირისპირება დარღვეული და ბუნდოვანია. მეორეში კი მოქმედებენ ქალი დრამატურგი და ვაჟი მსახიობი, რომელთა ურთიერთობაშიც მკვეთრი ხაზი ვირტუალურ და რეალურ ცხოვრებას, დრამას და დრამატურგის "ხილვებს" შორის წაშლილია.


დასაწყისში: წარღვნის სიტუაციაა: ადამიანები ცხოვრობენ ვირტუალურ სამყაროში, რომელიც ღმერთმა ეშმაკის დახმარებით სრულიად ახლად შექმნილი სამყაროთი უნდა შეცვალოს. ბოლოში დუალიზმები იშლება. ინტერნეტი, ვირტუალურობა, ღმერთი და ეშმაკი ქრებიან. რაც აქამდე ვნახეთ, თურმე 4 პერსონაჟიანი პიესის შექმნის პროცესი ყოფილა.


"მეცამეტე თვე" სავსეა ფილოსოფური, სამეცნიერო, მითოლოგიური, ბიბლიური, თეატრალური მინიშნებებით, ავლენს ღრმა შინაარსს, ხატოვანებას, მეტაფორიკას და ირონიასაც. მანანა დოიაშვილის ტექსტის პიესად ქცევა გამოწვევა და საინტერესო თავგადასავალი იქნება.  

პრემია „საბა“ ქართულ ლიტერატურაში შეტანილი განსაკუთრებული ღვაწლისთვის

წლევანდელი დაჯილდოების უპრეცედენტო ფინალი ამ ნომინაციის გამარჯვებულის გამოცხადება იყო, რომელიც არა ერთი მწერალი თუ ლიტერატურული მოღვაწე, არამედ მთელი ინსტიტუცია აღმოჩნდა.


ლიტერატურული ჟურნალი „არილი“ ათწლეულების მანძილზე მკითხველს წარუდგენს ახალ ავტორებს, ბრწყინვალე თარგმანებსა და ლიტერატურულ-კრიტიკულ წერილებს, ეს არის ჟურნალი, რომელიც დიდი ხნის განმავლობაში ინარჩუნებს ყველაზე კრიტიკული და სამართლიანი ლიტერატურული შემფასებლის სახელს. წელს პრემია ქართულ ლიტერატურაში შეტანილი განსაკუთრებული წვლილისთვის სწორედ „არილს“ გადაეცა.




ავტორი: „საბა"

ფოტო: თორნიკე შენგელია